7. สกุลาเถรีคาถาวณฺณนา

อคารสฺมิํ วสนฺตีติอาทิกา สกุลาย เถริยา คาถาฯ อยํ กิร ปทุมุตฺตรสฺส ภควโต กาเล หํสวตีนคเร อานนฺทสฺส รญฺโญ ธีตา หุตฺวา นิพฺพตฺตา, สตฺถุ เวมาติกภคินี นนฺทาติ นาเมนฯ สา วิญฺญุตํ ปตฺวา เอกทิวสํ สตฺถุ สนฺติเก ธมฺมํ สุณนฺตี สตฺถารา เอกํ ภิกฺขุนิํ ทิพฺพจกฺขุกานํ อคฺคฏฺฐาเน ฐเปนฺตํ ทิสฺวา อุสฺสาหชาตา อธิการกมฺมํ กตฺวา สยมฺปิ ตํ ฐานนฺตรํ ปตฺเถนฺตี ปณิธานมกาสิฯ สา ตตฺถ ยาวชีวํ พหุํ อุฬารํ กุสลกมฺมํ กตฺวา เทวโลเก นิพฺพตฺติตฺวา อปราปรํ สุคตีสุเยว สํสรนฺตี กสฺสปสฺส ภควโต กาเล พฺราหฺมณกุเล นิพฺพตฺติตฺวา ปริพฺพาชกปพฺพชฺชํ ปพฺพชิตฺวา เอกจารินี วิจรนฺตี เอกทิวสํ เตลภิกฺขาย อาหิณฺฑิตฺวา เตลํ ลภิตฺวา เตน เตเลน สตฺถุ เจติเย สพฺพรตฺติํ ทีปปูชํ อกาสิฯ สา ตโต จุตา ตาวติํเส นิพฺพตฺติตฺวา สุวิสุทฺธทิพฺพจกฺขุกา หุตฺวา เอกํ พุทฺธนฺตรํ เทเวสุเยว สํสริตฺวา อิมสฺมิํ พุทฺธุปฺปาเท สาวตฺถิยํ พฺราหฺมณกุเล นิพฺพตฺติฯ สกุลาติสฺสา นามํ อโหสิฯ สา วิญฺญุตํ ปตฺตา สตฺถุ เชตวนปฏิคฺคหเณ ปฏิลทฺธสทฺธา อุปาสิกา หุตฺวา อปรภาเค อญฺญตรสฺส ขีณาสวตฺเถรสฺส สนฺติเก ธมฺมํ สุตฺวา สญฺชาตสํเวคา ปพฺพชิตฺวา วิปสฺสนํ ปฏฺฐเปตฺวา ฆเฏนฺตี วายมนฺตี น จิรสฺเสว อรหตฺตํ ปาปุณิฯ เตน วุตฺตํ อปทาเน (อป. เถรี 2.3.131-165) –

‘‘ปทุมุตฺตโร นาม ชิโน, สพฺพธมฺมาน ปารคู;

อิโต สตสหสฺสมฺหิ, กปฺเป อุปฺปชฺชิ นายโกฯ

‘‘หิตาย สพฺพสตฺตานํ, สุขาย วทตํ วโร;

อตฺถาย ปุริสาชญฺโญ, ปฏิปนฺโน สเทวเกฯ

‘‘ยสคฺคปตฺโต สิริมา, กิตฺติวณฺณคโต ชิโน;

ปูชิโต สพฺพโลกสฺส, ทิสา สพฺพาสุ วิสฺสุโตฯ

‘‘อุตฺติณฺณวิจิกิจฺโฉ โส, วีติวตฺตกถํกโถ;

สมฺปุณฺณมนสงฺกปฺโป, ปตฺโต สมฺโพธิมุตฺตมํฯ

‘‘อนุปฺปนฺนสฺส มคฺคสฺส, อุปฺปาเทตา นรุตฺตโม;

อนกฺขาตญฺจ อกฺขาสิ, อสญฺชาตญฺจ สญฺชนีฯ

‘‘มคฺคญฺญู จ มคฺควิทู, มคฺคกฺขายี นราสโภ;

มคฺคสฺส กุสโล สตฺถา, สารถีนํ วรุตฺตโมฯ

‘‘มหาการุณิโก สตฺถา, ธมฺมํ เทเสติ นายโก;

นิมุคฺเค กามปงฺกมฺหิ, สมุทฺธรติ ปาณิเนฯ

‘‘ตทาหํ หํสวติยํ, ชาตา ขตฺติยนนฺทนา;

สุรูปา สธนา จาปิ, ทยิตา จ สิรีมตีฯ

‘‘อานนฺทสฺส มหารญฺโญ, ธีตา ปรมโสภนา;

เวมาตา ภคินี จาปิ, ปทุมุตฺตรนามิโนฯ

‘‘ราชกญฺญาหิ สหิตา, สพฺพาภรณภูสิตา;

อุปาคมฺม มหาวีรํ, อสฺโสสิํ ธมฺมเทสนํฯ

‘‘ตทา หิ โส โลกครุ, ภิกฺขุนิํ ทิพฺพจกฺขุกํ;

กิตฺตยํ ปริสามชฺเฌ, อคฺคฏฺฐาเน ฐเปสิ ตํฯ

‘‘สุณิตฺวา ตมหํ หฏฺฐา, ทานํ ทตฺวาน สตฺถุโน;

ปูชิตฺวาน จ สมฺพุทฺธํ, ทิพฺพจกฺขุํ อปตฺถยิํฯ

‘‘ตโต อโวจ มํ สตฺถา, นนฺเท ลจฺฉสิ ปตฺถิตํ;

ปทีปธมฺมทานานํ, ผลเมตํ สุนิจฺฉิตํฯ

‘‘สตสหสฺสิโต กปฺเป, โอกฺกากกุลสมฺภโว;

โคตโม นาม โคตฺเตน, สตฺถา โลเก ภวิสฺสติฯ

‘‘ตสฺส ธมฺเมสุ ทายาทา, โอรสา ธมฺมนิมฺมิตา;

สกุลา นาม นาเมน, เหสฺสติ สตฺถุ สาวิกาฯ

‘‘เตน กมฺเมน สุกเตน, เจตนาปณิธีหิ จ;

ชหิตฺวา มานุสํ เทหํ, ตาวติํสมคจฺฉหํฯ

‘‘อิมมฺหิ ภทฺทเก กปฺเป, พฺรหฺมพนฺธุ มหายโส;

กสฺสโป นาม โคตฺเตน, อุปฺปชฺชิ วทตํ วโรฯ

‘‘ปริพฺพาชกินี อาสิํ, ตทาหํ เอกจารินี;

ภิกฺขาย วิจริตฺวาน, อลภิํ เตลมตฺตกํฯ

‘‘เตน ทีปํ ปทีเปตฺวา, อุปฏฺฐิํ สพฺพสํวริํ;

เจติยํ ทฺวิปทคฺคสฺส, วิปฺปสนฺเนน เจตสาฯ

‘‘เตน กมฺเมน สุกเตน, เจตนาปณิธีหิ จ;

ชหิตฺวา มานุสํ เทหํ, ตาวติํสมคจฺฉหํฯ

‘‘ยตฺถ ยตฺถูปปชฺชามิ, ตสฺส กมฺมสฺส วาหสา;

ปชฺชลนฺติ มหาทีปา, ตตฺถ ตตฺถ คตาย เมฯ

‘‘ติโรกุฏฺฏํ ติโรเสลํ, สมติคฺคยฺห ปพฺพตํ;

ปสฺสามหํ ยทิจฺฉามิ, ทีปทานสฺสิทํ ผลํฯ

‘‘วิสุทฺธนยนา โหมิ, ยสสา จ ชลามหํ;

สทฺธาปญฺญาวตี เจว, ทีปทานสฺสิทํ ผลํฯ

‘‘ปจฺฉิเม จ ภเว ทานิ, ชาตา วิปฺปกุเล อหํ;

ปหูตธนธญฺญมฺหิ, มุทิเต ราชปูชิเตฯ

‘‘อหํ สพฺพงฺคสมฺปนฺนา, สพฺพาภรณภูสิตา;

ปุรปฺปเวเส สุคตํ, วาตปาเน ฐิตา อหํฯ

‘‘ทิสฺวา ชลนฺตํ ยสสา, เทวมนุสฺสสกฺกตํ;

อนุพฺยญฺชนสมฺปนฺนํ, ลกฺขเณหิ วิภูสิตํฯ

‘‘อุทคฺคจิตฺตา สุมนา, ปพฺพชฺชํ สมโรจยิํ;

น จิเรเนว กาเลน, อรหตฺตมปาปุณิํฯ

‘‘อิทฺธีสุ จ วสี โหมิ, ทิพฺพาย โสตธาตุยา;

ปรจิตฺตานิ ชานามิ, สตฺถุสาสนการิกาฯ

‘‘ปุพฺเพนิวาสํ ชานามิ, ทิพฺพจกฺขุ วิโสธิตํ;

เขเปตฺวา อาสเว สพฺเพ, วิสุทฺธาสิํ สุนิมฺมลาฯ

‘‘ปริจิณฺโณ มยา สตฺถา, กตํ พุทฺธสฺส สาสนํ;

โอหิโต ครุโก ภาโร, ภวเนตฺติสมูหตาฯ

‘‘ยสฺสตฺถาย ปพฺพชิตา, อคารสฺมานคาริยํ;

โส เม อตฺโถ อนุปฺปตฺโต, สพฺพสํโยชนกฺขโยฯ

‘‘ตโต มหาการุณิโก, เอตทคฺเค ฐเปสิ มํ;

ทิพฺพจกฺขุกานํ อคฺคา, สกุลาติ นรุตฺตโมฯ

‘‘กิเลสา ฌาปิตา มยฺหํ…เป.… กตํ พุทฺธสฺส สาสน’’นฺติฯ

อรหตฺตํ ปน ปตฺวา กตาธิการตาย ทิพฺพจกฺขุญาเณ จิณฺณวสี อโหสิฯ เตน นํ สตฺถา ทิพฺพจกฺขุกานํ ภิกฺขุนีนํ อคฺคฏฺฐาเน ฐเปสิฯ สา อตฺตโน ปฏิปตฺติํ ปจฺจเวกฺขิตฺวา ปีติโสมนสฺสชาตา อุทานวเสน –

[97]

‘‘อคารสฺมิํ วสนฺตีหํ, ธมฺมํ สุตฺวาน ภิกฺขุโน;

อทฺทสํ วิรชํ ธมฺมํ, นิพฺพานํ ปทมจฺจุตํฯ

[98]

‘‘สาหํ ปุตฺตํ ธีตรญฺจ, ธนธญฺญญฺจ ฉฑฺฑิย;

เกเส เฉทาปยิตฺวาน, ปพฺพชิํ อนคาริยํฯ

[99]

‘‘สิกฺขมานา อหํ สนฺตี, ภาเวนฺตี มคฺคมญฺชสํ;

ปหาสิํ ราคโทสญฺจ, ตเทกฏฺเฐ จ อาสเวฯ

[100]

‘‘ภิกฺขุนี อุปสมฺปชฺช, ปุพฺพชาติมนุสฺสริํ;

ทิพฺพจกฺขุ วิโสธิตํ, วิมลํ สาธุภาวิตํฯ

[101]

‘‘สงฺขาเร ปรโต ทิสฺวา, เหตุชาเต ปโลกิเต;

ปหาสิํ อาสเว สพฺเพ, สีติภูตามฺหิ นิพฺพุตา’’ติฯ –

อิมา คาถา อภาสิฯ

ตตฺถ อคารสฺมิํ วสนฺตีหํ, ธมฺมํ สุตฺวาน ภิกฺขุโนติ อหํ ปุพฺเพ อคารมชฺเฌ วสมานา อญฺญตรสฺส ภินฺนกิเลสสฺส ภิกฺขุโน สนฺติเก จตุสจฺจคพฺภํ ธมฺมกถํ สุตฺวาฯ อทฺทสํ วิรชํ ธมฺมํ, นิพฺพานํ ปทมจฺจุตนฺติ ราครชาทีนํ อภาเวน วิรชํ, วานโต นิกฺขนฺตตฺตา นิพฺพานํ, จวนาภาวโต อธิคตานํ อจฺจุติเหตุตาย จ นิพฺพานํ อจฺจุตํ, ปทนฺติ จ ลทฺธนามํ อสงฺขตธมฺมํ, สหสฺสนยปฏิมณฺฑิเตน ทสฺสนสงฺขาเตน ธมฺมจกฺขุนา อทฺทสํ ปสฺสิํฯ

สาหนฺติ สา อหํ วุตฺตปฺปกาเรน โสตาปนฺนา โหมิฯ

สิกฺขมานา อหํ สนฺตีติ อหํ สิกฺขมานาว สมานา ปพฺพชิตฺวา วสฺเส อปริปุณฺเณ เอวฯ ภาเวนฺตี มคฺคมญฺชสนฺติ มชฺฌิมปฏิปตฺติภาวโต อญฺชสํ อุปริมคฺคํ อุปฺปาเทนฺตีฯ ตเทกฏฺเฐ จ อาสเวติ ราคโทเสหิ สหเชกฏฺเฐ ปหาเนกฏฺเฐ จ ตติยมคฺควชฺเฌ อาสเว ปหาสิํ สมุจฺฉินฺทิํฯ

ภิกฺขุนี อุปสมฺปชฺชาติ วสฺเส ปริปุณฺเณ อุปสมฺปชฺชิตฺวา ภิกฺขุนี หุตฺวาฯ

วิมลนฺติ อวิชฺชาทีหิ อุปกฺกิเลเสหิ วิมุตฺตตาย วิคตมลํ, สาธุ สกฺกจฺจ สมฺมเทว ภาวิตํ, สาธูหิ วา พุทฺธาทีหิ ภาวิตํ อุปฺปาทิตํ ทิพฺพจกฺขุ วิโสธิตนฺติ สมฺพนฺโธฯ

สงฺขาเรติ เตภูมกสงฺขาเรฯ ปรโตติ อนตฺตโตฯ เหตุชาเตติ ปจฺจยุปฺปนฺเนฯ ปโลกิเตติ ปลุชฺชนสภาเว ปภงฺคุเน ปญฺญาจกฺขุนา ทิสฺวาฯ ปหาสิํ อาสเว สพฺเพติ อคฺคมคฺเคน อวสิฏฺเฐ สพฺเพปิ อาสเว ปชหิํ, เขเปสินฺติ อตฺโถฯ เสสํ วุตฺตนยเมวฯ

สกุลาเถรีคาถาวณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ

8. โสณาเถรีคาถาวณฺณนา

ทส ปุตฺเต วิชายิตฺวาติอาทิกา โสณาย เถริยา คาถาฯ อยมฺปิ ปทุมุตฺตรสฺส ภควโต กาเล หํสวตีนคเร กุลเคเห นิพฺพตฺติตฺวา วิญฺญุตํ ปตฺวา เอกทิวสํ สตฺถุ สนฺติเก ธมฺมํ สุณนฺตี สตฺถารํ เอกํ ภิกฺขุนิํ อารทฺธวีริยานํ ภิกฺขุนีนํ อคฺคฏฺฐาเน ฐเปนฺตํ ทิสฺวา, อธิการกมฺมํ กตฺวา สยมฺปิ ตํ ฐานนฺตรํ ปตฺเถตฺวา ยาวชีวํ ปุญฺญานิ กตฺวา, ตโต จุตา กปฺปสตสหสฺสํ เทวมนุสฺเสสุ สํสริตฺวา อิมสฺมิํ พุทฺธุปฺปาเท สาวตฺถิยํ กุลเคเห นิพฺพตฺติตฺวา วยปฺปตฺตา ปติกุลํ คตา ทส ปุตฺตธีตโร ลภิตฺวา พหุปุตฺติกาติ ปญฺญายิตฺถฯ สา สามิเก ปพฺพชิเต วยปฺปตฺเต ปุตฺตธีตโร ฆราวาเส ปติฏฺฐาเปตฺวา สพฺพํ ธนํ ปุตฺตานํ วิภชิตฺวา อทาสิ, น กิญฺจิ อตฺตโน ฐเปสิฯ ตํ ปุตฺตา จ ธีตโร จ กติปาหเมว อุปฏฺฐหิตฺวา ปริภวํ อกํสุฯ สา ‘‘กิํ มยฺหํ อิเมหิ ปริภวาย ฆเร วสนฺติยา’’ติ ภิกฺขุนิโย อุปสงฺกมิตฺวา ปพฺพชฺชํ ยาจิฯ ตํ ภิกฺขุนิโย ปพฺพาเชสุํฯ สา ลทฺธูปสมฺปทา ‘‘อหํ มหลฺลิกากาเล ปพฺพชิตฺวา อปฺปมตฺตาย ภวิตพฺพ’’นฺติ ภิกฺขุนีนํ วตฺตปฏิวตฺตํ กโรนฺตี ‘‘สพฺพรตฺติํ สมณธมฺมํ กริสฺสามี’’ติ เหฏฺฐาปาสาเท เอกถมฺภํ หตฺเถน คเหตฺวา ตํ อวิชหมานา สมณธมฺมํ กโรนฺตี จงฺกมมานาปิ ‘‘อนฺธกาเร ฐาเน รุกฺขาทีสุ ยตฺถ กตฺถจิ เม สีสํ ปฏิหญฺเญยฺยา’’ติ รุกฺขํ หตฺเถน คเหตฺวา ตํ อวิชหมานาว สมณธมฺมํ กโรติฯ ตโต ปฏฺฐาย สา อารทฺธวีริยตาย ปากฏา อโหสิฯ สตฺถา ตสฺสา ญาณปริปากํ ทิสฺวา คนฺธกุฏิยํ นิสินฺโนว โอภาสํ ผริตฺวา สมฺมุเข นิสินฺโน วิย อตฺตานํ ทสฺเสตฺวา –

‘‘โย จ วสฺสสตํ ชีเว, อปสฺสํ ธมฺมมุตฺตมํ;

เอกาหํ ชีวิตํ เสยฺโย, ปสฺสโต ธมฺมมุตฺตม’’นฺติฯ (ธ. ป. 115) –

คาถํ อภาสิฯ สา คาถาปริโยสาเน อรหตฺตํ ปาปุณิฯ เตน วุตฺตํ อปทาเน (อป. เถรี 2.3.220-243) –

‘‘ปทุมุตฺตโร นาม ชิโน, สพฺพธมฺมาน ปารคู;

อิโต สตสหสฺสมฺหิ, กปฺเป อุปฺปชฺชิ นายโกฯ

‘‘ตทา เสฏฺฐิกุเล ชาตา, สุขิตา ปูชิตา ปิยา;

อุเปตฺวา ตํ มุนิวรํ, อสฺโสสิํ มธุรํ วจํฯ

‘‘อารทฺธวีริยานคฺคํ, วณฺเณสิ ภิกฺขุนิํ ชิโน;

ตํ สุตฺวา มุทิตา หุตฺวา, การํ กตฺวาน สตฺถุโนฯ

‘‘อภิวาทิย สมฺพุทฺธํ, ฐานํ ตํ ปตฺถยิํ ตทา;

อนุโมทิ มหาวีโร, สิชฺฌตํ ปณิธี ตวฯ

‘‘สตสหสฺสิโต กปฺเป, โอกฺกากกุลสมฺภโว;

โคตโม นาม โคตฺเตน, สตฺถา โลเก ภวิสฺสติฯ

‘‘ตสฺส ธมฺเมสุ ทายาทา, โอรสา ธมฺมนิมฺมิตา;

โสณาติ นาม นาเมน, เหสฺสติ สตฺถุ สาวิกาฯ

‘‘ตํ สุตฺวา มุทิตา หุตฺวา, ยาวชีวํ ตทา ชินํ;

เมตฺตจิตฺตา ปริจริํ, ปจฺจเยหิ วินายกํฯ

‘‘เตน กมฺเมน สุกเตน, เจตนาปณิธีหิ จ;

ชหิตฺวา มานุสํ เทหํ, ตาวติํสมคจฺฉหํฯ

‘‘ปจฺฉิเม จ ภเว ทานิ, ชาตา เสฏฺฐิกุเล อหํ;

สาวตฺถิยํ ปุรวเร, อิทฺเธ ผีเต มหทฺธเนฯ

‘‘ยทา จ โยพฺพนปฺปตฺตา, คนฺตฺวา ปติกุลํ อหํ;

ทส ปุตฺตานิ อชนิํ, สุรูปานิ วิเสสโตฯ